Stanisław Witeszczak, ps. „Konrad” (30.12.1895 – 1940) to postać mało znana środowisku zamojskiemu, choć związana z Zamościem i Zamojszczyzną. Niewiele jest też źródeł, z których można by czerpać wiedzę o tej postaci.
Pochodził z leżącej na Kresach Wschodnich miejscowości Stryj. W tamtym czasie Stryj był dwudziestotysięcznym miastem zamieszkałym przez Polaków (w większości) i Ukraińców. Jego rodzicami byli Feliks i Wiktoria z Mosingewiczów lub Mosingiewiczów.
Nie wiemy, co robił mały Staś a potem młody Staszek, gdzie się bawił, czy miał rodzeństwo, jakich miał kolegów, czym zajmowali się jego rodzice. Pierwsze konkretne i potwierdzone informacje dotyczą jego nauki w gimnazjum. Klasę I i II odbył w Stryju, od klasy III do VII pobierał naukę w VI Gimnazjum im. Stanisława Staszica przy ulicy Łyczakowskiej 37 we Lwowie. Mieszkał w tym czasie w Winnikach pod Lwowem. Okoliczności historyczne sprawiły, że był uczniem tej placówki przez 11 lat (1906 – 1917). Egzamin dojrzałości zdał „po raz pierwszy” 27.02.1918 roku i „uznano go jednogłośnie dojrzałym do studjów w Uniwersytecie”, co potwierdzili swoimi podpisami przewodniczący komisji egzaminacyjnej i jednocześnie dyrektor tej placówki – Stanisław Sobiński oraz gospodarz klasy Lesław Jaworski. Jego edukację w powyższej szkole przerywały wielokrotnie wypadki historyczne. W latach 1913/1914 należał do Drużyny Strzeleckiej w Winnikach. 06 lub 04 sierpnia 1914 jako ochotnik wstąpił w Krakowie do Legionów Polskich (I pułk piechoty I batalionu 4 (lub 3) kompanii Legionów Polskich). Jako szeregowy brał udział w bitwach z Rosjanami pod Laskami (X 1914, pod dowództwem J. Piłsudskiego) i pod Tarnowem, gdzie 24.12.1914 został „kontuzjowany”. Leczył się w szpitalu w Kętach. W lutym 1915 roku powrócił w szeregi Legionów (I pułk artylerii polowej) i awansował na kaprala (01.02.1915). Pełnił służbę w kolumnie amunicyjnej a potem prowiantowej. 23.06.1916 został przeniesiony z oddziału robotniczego przy komendzie pułku do parku amunicyjnego. Od września do października 1916 był komendantem wysuniętego pociągu amunicji – pociągu pancernego. Od 29.10.1916 przebywał w Domu Uzdrowiskowym w Kamieńsku (Dom Rekonwalescentów Polskich Legionów w Kamieńsku), a następnie przydzielono go (od listopada 2016) do służby werbunkowej we Włocławku (G.K.Z.) i Gostyninie (P.K.Z.). Był komendantem Posterunku Werbunkowego w Kutnie. W czerwcu 1917 roku powrócił do I pułku artylerii polowej w Sopron. Po miesiącu, w wyniku kryzysu przysięgowego, został (w Radzyminie) rozbrojony i wcielony do armii austriackiej. 27.07.1918 roku – „z odpowiednim wynikiem” – ukończył w Pozsony (Preszburg, obecnie Bratysława) kurs rezerwowych oficerów artylerii. Uzyskał tam stopień kadeta aspiranta.
21.09.1918 r. otrzymał „urlop studencki”, który miał trwać 12 tygodni, do 24.12.1918, i który miał spędzić w Lembergu (Lwowie) i Rakowcu. Na dokumencie tym opisano go jako średniego wzrostu blondyna o niebieskich oczach. W październiku roku 1918 przybył do Rakowca i w listopadzie tego roku zastała go tam inwazja ukraińska. Prześladowany przez żandarmów ukraińskich, jako były legionista ukrywał się zimą 1918/1919 w lasach Podciemne – Rakowiec. Uwolniony z tej sytuacji przez wojska polskie wyjechał z Rakowca, a ponieważ miał wtedy na utrzymaniu żonę (Stefania z d. Łozińska) i dwoje dzieci (Maria ur. 15 lub 28 marca 1916 i Irena ur. 20 lub 24 czerwca 1918) podjął pracę w charakterze nauczyciela. Brak jest informacji, jak i gdzie poznał żonę, kiedy się pobrali i gdzie mieszkali. Od r. 1918 był słuchaczem Wyższych Kursów Nauczycielskich w Lublinie, które zakończył w roku 1922 maturą seminaryjną. Zyskał w ten sposób wykształcenie średnie. W lutym lub marcu tego roku państwu Witeszczakom urodziła się trzecia córeczka – Krystyna. Z dokumentacji Wojskowego Biura Historycznego wynika, że S. Witeszczak w r. 1923, już jako kierownik szkoły w Perespie, gm. Kotlice, wystosował do Ministerstwa Spraw Wojskowych prośbę o mianowanie go podporucznikiem rezerwy i stopień taki uzyskał w roku 1924. W dokumencie z roku 1926 wskazuje jako miejsce zamieszkania Rzeplin, gm. Telatyn (obecnie Ulhówek), a na karcie ewidencyjnej z II 1929 roku Tyszowce. W dokumencie datowanym na XI 1932 r. podaje zaś Klątwy w gminie Tyszowce. Był wtedy (od 15 II 1931 r.) kierownikiem 7 – klasowej Szkoły Powszechnej w Tyszowcach. Pełnił też funkcję prezesa koła BBWR i prezesa Oddziału Związku Strzeleckiego w Tyszowcach. W lipcu 1926 r. został powołany na ośmiotygodniowe ćwiczenia rezerwowych i uzyskał po nich wysokie noty (poza wiadomościami fachowymi, które oceniono jako „bardzo słabe”). W roku 1929 odbył ponownie, tym razem 6 – tygodniowe ćwiczenia w Prużanie, ale, jak twierdzą jego zwierzchnicy w dokumencie „Roczne uzupełnienie listy kwalifikacyjnej za rok 1929”, odwyknięcie od służby wojskowej mogło mieć wpływ na to, że oceny uzyskane przez ppor. Witeszczaka były niższe i że „ma mało wyrobienia wojskowego”. W kwietniu 1932 r. wystąpił o nadanie mu za służbę w Legionach Krzyża Niepodległości i zarządzeniem Prezydenta Rzeczpospolitej z grudnia tego roku został takim krzyżem odznaczony (koszt odznaczenia i dyplomu ponosił odznaczony!). Wcześniej, w trakcie służby w legionach uzyskał Krzyż I Brygady Legionów Polskich (odznaka pamiątkowa I Brygady Legionów „za wierną służbę”). W swoim życiorysie załączonym do dokumentacji wymaganej przy ubieganiu się o Krzyż Niepodległości St. Witeszczak w rubryce zatytułowanej „Posiada odznaczenia” wpisał medal 10 – letniej pracy. W roku 1937 Stanisław Witeszczak występował o Krzyż Niepodległości z Mieczami (złoty Krzyż Niepodległości – wykonany z pozłacanego brązu Krzyż Niepodległości z Mieczami). W latach 1934 – 1939 pełnił funkcję kierownika 7 klasowej Szkoły Powszechnej nr 1 w Zamościu (tzw. „mickiewiczówki”) (obecnie CKZiU przy ul. Partyzantów) i wraz z rodziną mieszkał pod adresem Lwowska 16 (obecnie Partyzantów).
29.08.1939 r. został powołany do służby czynnej w wojski RP i znalazł się w szeregach żołnierzy broniących Polski przed niemieckim najeźdźcą. Nie wiadomo, w jakich okolicznościach dostał się do niewoli sowieckiej. Zginął w Katyniu w r. 1940. Stamtąd pochodzi zachowany w rodzinnych annałach list do rodziny, zamieszkałej wtedy w Zamościu.
Ewa Łyp
Stowarzyszenie Aktywni Razem
- Tekst opracowany na podstawie materiałów pozyskanych z Wojskowego Biura Historycznego w Warszawie i Archiwum Państwowego w Zamościu.
Inne mało znane fakty z życia dyrektora „mickiewiczówki” opublikujemy 2.11.2022r.
